Zakończył się pierwszy etap konsultacji reformy programu „Czyste Powietrze”

Przedstawiciele organizacji pozarządowych, samorządów, administracji, banków oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej wzięli udział w spotkaniach dotyczących nowego programu „Czyste Powietrze”.

Kolejne konsultacje odbyły się: 15 października w Poznaniu, 18 października w Ministerstwie Klimatu i Środowiska (MKiŚ) i 22 października w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Wcześniej, 4 października w MKiŚ, odbyły się rozmowy z przedstawicielami szeroko rozumianej branży budowlanej. Tematyka spotkań dotyczyła:

• kryteriów dostępu do programu „Czyste Powietrze” oraz roli banków w programie,
• zasad wypłaty prefinansowania,
• kwestii wyboru rzetelnych i uczciwych wykonawców,
• efektywności energetycznej budynków,
• konkurencyjności wspieranych technologii,
• działania gminnych punktów konsultacyjno‐informacyjnych.

Program zmienia się dynamicznie w stronę kompleksowej termomodernizacji. Po pierwsze, będziemy podstawiali inne źródła jego finansowania. Pod drugie, chcemy, by nowy program był „szczepionką” na tzw. ETS2 – powiedział Krzysztof Bolesta, Sekretarz Stanu w MKiŚ. Jak wyjaśnił, opłaty z europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji obejmujące sektor budownictwa i transportu (ETS2), które ministerstwo stara się opóźnić, będą wpływać na rachunki gospodarstw domowych ogrzewanych z wykorzystaniem paliw kopalnych.

W programie „Czyste Powietrze” mierzymy się z wieloma wyzwaniami. W grupie trzeciej programu, gdzie poziom dofinansowania dla osób najuboższych jest najwyższy, pojawiło się najwięcej nieprawidłowości. Charakter tych nadużyć wskazuje wręcz, że wspieramy osoby, które wcale nie potrzebują sto procent dofinansowania. Program „Czyste Powietrze” musimy więc przemodelować i ukierunkować działania przede wszystkim na osoby ubogie energetycznie oraz na poprawę efektywności energetycznej – powiedziała Dorota Zawadzka‐Stępniak, Prezes Zarządu NFOŚiGW.

Reforma z ubiegłego roku zrobiła więcej złego niż dobrego dla programu. Pojawiło się bardzo dużo patologii, jeśli chodzi o wydatkowanie tych środków, a są to środki publiczne. Trzeba wprowadzić odpowiednie zmiany, w tym legislacyjne, by ten program wszedł na odpowiednie tory – mówił Robert Gajda, Zastępca Prezesa Zarządu NFOŚiGW.

Kryteria uprawniające do dofinansowania

Program „Czyste Powietrze” ma na celu wymianę pozaklasowych kotłów na paliwa stałe oraz poprawę efektywności energetycznej domów jednorodzinnych. Wysokość wsparcia jest uzależniona od dochodów właścicieli domów jednorodzinnych – im niższe są dochody wnioskodawców, tym na wyższy poziom dofinansowania mogą liczyć.

Uczestnicy spotkań wskazywali, że obecne kryteria dochodowe nie gwarantują, że najwyższy poziom wsparcia – do 100 proc. kosztów netto inwestycji – otrzymują osoby najuboższe. Zaproponowano wprowadzenie dodatkowych kryteriów, np. majątkowych, dotyczących stanu energetycznego budynku, wieku wnioskodawcy, źródeł dochodu (zasiłków) czy minimalnego okresu własności domu. Głosy dotyczyły także zaangażowania w proces przyznawania dofinansowania z programu „Czyste Powietrze” ośrodków pomocy społecznej. Ponadto pojawiła się propozycja objęcia dofinansowaniem budynków wykorzystywanych do działalności gospodarczej przez mikroprzedsiębiorców. Padły także propozycje dotyczące zniesienia lub podniesienia limitu dochodów dla pierwszego progu dotacyjnego.

Prefinansowanie inwestycji

Osoby ubogie mają możliwość skorzystania z prefinansowania inwestycji – maksymalnie do 50 proc. kosztów kwalifikowanych. Kwota ta jest wypłacana na konto wykonawcy przedsięwzięcia. Pojawiają się jednak nieprawidłowości związane z nieuczciwymi wykonawcami. Wśród propozycji, które padły podczas konsultacji zaproponowano włączenie w proces banków, lepsze zabezpieczenie umów, wprowadzenie obowiązkowego ubezpieczenia wykonawców, wypłatę prefinansowania na konto beneficjenta, ograniczenie katalogu pełnomocników oraz przyspieszenie wypłat dotacji przy ograniczeniu lub rezygnacji z prefinansowania. Odejście od prefinansowania inwestycji uprościłoby i przyspieszyło ocenę wniosków, a także ograniczyłoby nadużycia w programie – wskazywały osoby obecne na spotkaniach.

Standard energetyczny budynków

Program „Czyste Powietrze” może znacząco przyczynić się do podniesienia efektywności energetycznej domów, a tym samym zapisy programu powinny być spójne z krajową i unijną legislacją dotyczącą standardów energetycznych budynków – zaznaczali uczestnicy spotkań. Wprowadzenie tzw. paszportu energetycznego ułatwiłoby beneficjentom programu zaplanowanie prac termomodernizacyjnych, ponieważ ze względu na wysokie koszty takich przedsięwzięć właściciele domów mogą decydować się na etapowanie prac prowadzących do osiągnięcia wymaganego standardu budynku. W programie powinna nadal istnieć możliwość tylko wymiany źródła ciepła i instalacji wewnętrznej, jednak także powinny być wymogi dotyczące minimalnej efektywności energetycznej domu, ocena jego standardu energetycznego przed i po wykonaniu przedsięwzięcia – zgłaszano podczas konsultacji.

Wykonawcy

Stworzenie listy rekomendowanych wykonawców przyczyni się do lepszej ochrony beneficjentów – podnosili uczestnicy spotkań. Propozycje dotyczyły zarówno list na poziomie gmin, regionów, jak i listy ogólnopolskiej. Wskazano na konieczność aktualizacji listy oraz zasugerowano, by obowiązkowe listy rekomendowanych wykonawców wprowadzać z uwzględnieniem okresów przejściowych. Zaproponowano powrót w programie do określenia limitów jednostkowych kosztów inwestycji, by zapobiec sztucznemu zawyżaniu kosztów usług i termomodernizacji przez wykonawców.

Technologie

Dopuszczone obecnie do dofinansowania technologie ogrzewania: kotły gazowe, na biomasę, olejowe, pomy ciepła, ogrzewanie elektryczne oraz przyłącza do sieci elektroenergetycznej gwarantują szeroki wybór dla beneficjentów i konkurencyjność. Uczestnicy konsultacji wskazywali właśnie na konkurencyjność technologii, jednak zwracali także uwagę na ukierunkowanie wsparcia na ich efektywność energetyczną, OZE oraz przyłącza do sieci ciepłowniczej. Podniesiono kwestię dofinansowania fotowoltaiki z programu. Wskazano także na problem nieuczciwych praktyk na rynku, np. zamiany tabliczki znamionowej, „modernizacji” kopciuchów.

Punkty konsultacyjno‐informacyjne, kontrole i operatorzy

Prowadzone przez samorządy punkty konsultacyjno‐informacyjne pomagają mieszkańcom, którzy chcą skorzystać z programu „Czyste Powietrze”. W trakcie konsultacji poruszono kwestię usprawnienia ich pracy i wprowadzenia do programu nowych operatorów. Uczestnicy spotkań wskazali na częste praktyki pozostawiania w domach beneficjentów programu nieefektywnych źródeł ogrzewania, co prowadzi do utraty dotacji. Uczestnicy konsultacji opowiadali się za szeroką kampanią edukacyjną dotyczącą programu „Czyste Powietrze”.

Co dalej?

Październikowe spotkania to pierwszy etap konsultacji programu „Czyste Powietrze”. W kolejnym, zaplanowanym jeszcze na ten rok, dyskusji poddane zostaną konkretne propozycje zapisów. Efektem tej dwuetapowej pracy nad reformą programu będzie jego nowa odsłona w 2025 r.