Nadużycia w programie „Czyste Powietrze”. Podejrzane umowy na ponad pół miliarda złotych
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) składa zawiadomienie do prokuratury dotyczące kilku firm, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie popełniania przestępstw w ramach programu „Czyste Powietrze”. Dotyczy to 6 tys. wniosków o dotacje z programu „Czyste Powietrze” z całej Polski. Wykonawcy, których działania NFOŚiGW zgłasza prokuraturze, złożyli wnioski o dotacje w imieniu beneficjentów o wartości ok. 600 mln zł. NFOŚiGW na bieżąco współpracuje z organami ścigania.
- Wcześniej do prokuratury i policji trafiły 103 zawiadomienia o podejrzeniu nieprawidłowości z Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW).
- Składanie nowych wniosków w programie „Czyste Powietrze” jest zawieszone. Program w nowej odsłonie wróci 31 marca 2025 r.
- Skutki nieuczciwych działań wykonawców ponoszą beneficjenci programu – to oddawane dotacje (wraz z odsetkami), zmniejszane dofinansowanie, wysokie rachunki za ogrzewanie.
- Reforma programu „Czyste Powietrze” ma ochronić beneficjentów przed nieuczciwymi wykonawcami i pośrednikami.
Kontrole przeprowadzone przez NFOŚiGW wykazały podejrzenie nadużyć w działaniu firm wykonawczych. Skala tych nieprawidłowości i zebrane materiały poskutkowały przygotowaniem przez NFOŚiGW zawiadomienia do prokuratury, które dotyczy przede wszystkim możliwości popełnienia oszustwa, wyłudzenia, podrobienia lub przerobienia dokumentu, poświadczenia nieprawdy oraz posłużenia się dokumentem potwierdzającym nieprawdę.
Zidentyfikowane zostały m.in. przypadki:
- zawyżania rachunków za usługi i materiały,
- realizacji nieefektywnych inwestycji,
- wymuszania udzielenia pełnomocnictwa.
Firmy, których dotyczy zawiadomienie, w imieniu swoich beneficjentów wnioskowały najczęściej o najwyższy poziom dofinansowania, który w programie wynosi 136,2 tys. zł. Beneficjenci nie posiadają jednak często żadnych lub prawie żadnych dokumentów dotyczących realizowanego przedsięwzięcia. Pełnomocnicy nie uzgadniają optymalnego zakresu prac, ich zakres jest narzucany jako „możliwy do realizacji w ramach dotacji, którą można uzyskać z programu”. Beneficjenci w większości przypadków nie mają świadomości, co obejmuje wniosek o dofinansowanie, w tym jakie oświadczenia są tam składane. Po podpisaniu pełnomocnictwa już o niczym nie są informowani.
O nieprawidłowościach w programie „Czyste Powietrze” informowały także WFOŚiGW, które w całej Polsce złożyły 103 zawiadomienia do prokuratury lub na policję, w związku z nadużyciami w programie – najwięcej, bo aż 47 w województwie kujawsko‐pomorskim.
Ponadto beneficjenci programu „Czyste Powietrze” składają bezpośrednio do organów ścigania zawiadomienia, że padli ofiarami oszustw ze strony wykonawców. Zgłoszenia o nieuczciwych wykonawcach i pośrednikach spływają także do NFOŚiGW oraz WFOŚiGW.
Ogółem w I półroczu 2024 r. przeprowadzono u beneficjentów 4 656 kontroli, w tym nieprawidłowości programu stwierdzono w 12% skontrolowanych umów.
Reforma programu „Czyste Powietrze” ma na celu:
- ochronę gospodarstw domowych przed oszustwami,
- uszczelnienie programu, tak by służył tym najbardziej potrzebującym,
- uproszczenie i przyspieszenie obsługi wniosków i wypłat,
- obniżenie rachunków za ogrzewanie,
- ocieplenie domów,
- ograniczenie liczby kopciuchów,
- poprawę jakości powietrza,
- przyspieszenie transformacji energetycznej Polski.
Kluczowe reformy w programie „Czyste Powietrze”
- Obowiązek wypłaty zaliczki na konto celowe beneficjenta, a nie wykonawcy.
Koniec wyłudzania zaliczek przez wykonawców, ponieważ pieniądze przyznane beneficjentowi mogą trafić wyłącznie na konto firmy.
- Limity dotacji na poszczególne kategorie kosztów.
Koniec zawyżania kosztów i narzucania nieuczciwych marż przez wykonawców, którzy nie mają żadnych ograniczeń.
- Dotacje dla rzeczywiście najuboższych.
Koniec wyłudzania 100% dotacji przez osoby, które w rzeczywistości nie są ubogie i przepisywania domu „na wnuczka” – beneficjent będzie musiał wykazać własność lub współwłasność budynku/lokalu przez co najmniej 3 lata przed złożeniem wniosku o dofinansowanie.
- Domy dobrze ocieplone.
Koniec z wymianą dwóch okien w budynku, gdy potrzebna kompleksowa modernizacja – będziemy wymagać uzyskania określonego standardu energetycznego.
- Więcej kontroli na miejscu, w trosce o beneficjenta.
Koniec z fałszowaniem dokumentów przez nieuczciwych pełnomocników i z realizacją projektów niezgodnie z umową.
- W systemie pojawią się operatorzy, którymi będą także gminy wspierające gospodarstwa domowe w przeprowadzeniu inwestycji od jej planowania po rozliczenie.