Koszty kwalifikowane

Wymóg dotyczący kwalifikowalności kosztów netto w dotacjach udzielanych w ramach programu „Czyste Powietrze” (w wersji obowiązującej od 3.01.2023 r.) wynika z wymogów Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO), który będzie jednym ze źródeł finansowania programu. Podniesienie intensywności dofinansowania przedsięwzięcia (dla wszystkich beneficjentów, a dla beneficjentów części 3) programu do maksymalnie 100% kosztów kwalifikowanych) rekompensuje w dużym stopniu konieczność wyłączenia z kosztów kwalifikowanych podatku od towarów i usług (VAT).

Ulga termomodernizacyjna umożliwia odliczenie wydatków, które nie zostały sfinansowanie (dofinansowane) ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) lub wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (wfośigw) lub zwrócone podatnikowi (beneficjentowi) w jakiejkolwiek formie. W związku z tym: co do zasady VAT może zostać odpisany w ramach ulgi termomodernizacyjnej. Jednak szczegółowe informacje dotyczące korzystania z ulgi termomodernizacyjnej dostępne są na stronie Ministerstwa Finansów.

Powodem wprowadzenia tej zmiany w programie jest chęć dotowania nowych źródeł ciepła o jak najniższej emisji pyłów do powietrza. Obecnie bardzo wielu producentów (w tym polskich) oferuje już kotły na pellet drzewny czy zgazowujące drewno o obniżonej emisyjności cząstek stałych, co pokazuje liczba tego typu kotłów umieszczonych na liście zielonych urządzeń i materiałów. Ta zmiana w programie przyczyni się do poprawy jakości powietrza, ale będzie też motywowała producentów do produkcji kotłów o niższej emisyjności i wyższej sprawności.

Jeśli koszty materiałów lub usług (np. okien, drzwi czy materiałów służących do ocieplania ścian), przedstawione do rozliczenia z wnioskiem o płatność, rażąco przekraczają ceny rynkowe, wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej (wfośigw) ma prawo, a wręcz jest zobowiązany, do zażądania uzasadnienia poniesienia takich kosztów. Jeśli beneficjent nie przedstawi odpowiedniego uzasadnienia konieczności poniesienia kosztów, wykraczających znacząco poza ceny rynkowe, wojewódzki fundusz może powziąć podejrzenie, że zachodzi próba wyłudzenia środków publicznych i sprawa może zostać zgłoszona do właściwych organów ścigania.

Poniżej opisujemy powody, dla których wojewódzkie fundusze pytają o uzasadnienie wysokości poniesionych kosztów, jeśli w złożonych dokumentach rozliczeniowych zidentyfikują koszty noszące cechy rażąco zawyżonych.

Zasady gospodarowania środkami publicznymi

Zgodnie z art. 400k ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy Prawo ochrony środowiska Zarząd WFOŚiGW, jako organ wfośigw dokonuje wyboru przedsięwzięć do finansowania ze środków NFOŚiGW i wfośigw oraz gospodaruje środkami NFOŚiGW i wfośigw w związku z art. 44 Ustawy o finansach publicznych, czyli mając na uwadze ogólne zasady gospodarowania tymi środkami, tj. w szczególności, czy dokonanie danego wydatku jest celowe i oszczędne, czy zostaną uzyskane najlepsze efekty z danych nakładów, a także dokonując optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów, w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Te ogólne zasady gospodarowania środkami publicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem zasady celowości oraz uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, muszą być przestrzegane nie tylko na etapie podjęcia decyzji o udzieleniu bądź odmowie dofinansowania, ale także na etapie wykonywania umowy o dofinansowanie. Konkretna decyzja w zakresie wypłaty dotacji powinna być podjęta w oparciu o dokumenty, dane i informacje dające podstawę do przyjęcia, że dotacja została wydatkowana zgodnie z celem i w sposób oszczędny.

Zapisy w umowie o dofinansowanie

Niezależnie od powyższego obowiązku podmiotu udzielającego dotacji, obowiązek racjonalnego i celowego wydatkowania spoczywa również, a nawet przede wszystkim, na beneficjentach. W celu uświadomienia beneficjentom programu „Czyste Powietrze”, że wydatkując środki publiczne powinni zwrócić szczególną uwagę na ich niezbędność, racjonalność, oszczędność i efektywność, odpowiednie zapisy zostały wprowadzone do umowy o dofinansowanie. Ogólne zasady gospodarowania środkami publicznymi, zawarte w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, obligują beneficjentów dotacji do szczególnej dbałości o ponoszenie wydatków objętych dotacją zgodnie z opisanymi tu zasadami.

Zgodnie z zapisami umowy o dofinansowanie podpisywanej przez wfośigw i beneficjenta: Ust. 1. Efekt rzeczowy i ekologiczny „Obowiązkiem beneficjenta jest wydatkowanie dotacji zgodnie z przeznaczeniem, przepisami prawa powszechnie obowiązującego, w sposób oszczędny (z zachowaniem zasady minimalizacji kosztów zasobów użytych do osiągnięcia efektu rzeczowego przedsięwzięcia z uwzględnieniem odpowiedniej jego jakości) racjonalny i efektywny (z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów).”

Zasady ponoszenia wydatków publicznych

Dofinansowanie w ramach programu priorytetowego „Czyste Powietrze” jest dofinansowaniem ze środków publicznych. W związku z tym obowiązują tutaj zapisy Ustawy o finansach publicznych – Art. 44: „3. Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1. w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:
   • a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,
   • b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;
   • (…).”

Uzasadnienie zawyżonych kosztów

W związku z powyższymi zapisami zarówno w umowie o dofinansowanie, jak również w powszechnie obowiązujących przepisach prawnych, wfośigw ma prawo do żądania wyjaśnień do przedstawianych do wniosków o płatność faktur i innych dokumentów – wfośigw może prosić beneficjenta o dostarczenie specyfikacji do faktury wystawionej przez wykonawcę, czy też o wyjaśnienie, dlaczego określone koszty w konkretnym przypadku znacząco przekraczają ceny rynkowe. Będąc dysponentem środków publicznych, wfośigw jest zobowiązany wydatkować te środki właściwie oraz zweryfikować, czy w żadnym przypadku nie dochodzi do nieprawidłowości, w tym próby wyłudzenia środków publicznych. W razie podejrzenia próby wyłudzenia środków publicznych istnieje możliwość zgłoszenia przez wfośigw sprawy do właściwych organów ścigania.